Κριτική σκέψη: Ένα σημαντικό όπλο

Θα μπορούσαμε να αποδώσουμε έναν ορισμό στην κριτική σκέψη; Ο καθένας από εμάς την ερμηνεύει διαφορετικά. Δεν υπάρχει συγκεκριμένη σημασία. Ας προσπαθήσουμε να την ορίσουμε με τις πιο απλές λέξεις. Κριτική σκέψη, λοιπόν, είναι ο τρόπος με το οποίο κάθε άτομο αντιλαμβάνεται τις ποικίλες πληροφορίες που δέχεται ο εγκέφαλός του από το περιβάλλον. Ο τρόπος αυτός εμφανίζει ιδιαιτερότητες από άτομο σε άτομο και ανάλογα πράττει ο καθένας. 

Άραγε, υπάρχει σήμερα έστω ένα μικρό ποσοστό κριτικής ικανότητας; Ή το μυαλό μας έχει μετατραπεί σε ένα σφουγγάρι και ότι ακούει από τον κοινωνικό περίγυρο ή ακόμη από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης το ενστερνίζεται και το υποστηρίζει, δίχως, όμως, να μπορεί να το στηρίξει με δικά του επιχειρήματα;

Μάλλον ισχύει το δεύτερο σκέλος. Και αυτό γιατί; Λίγο η ανάπτυξη της τεχνολογίας, λίγο το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Ε, δε θέλει και πολύ. Έτσι δεν είναι;;

Ανάπτυξη τεχνολογίας

Οι διάφορες επικοινωνιακές συσκευές μεταφέρουν τον άνθρωπο σε έναν ηλεκτρονικό κόσμο με χιλιάδες πληροφορίες και τον καθιστούν, αν μη τι άλλο, σε παθητικό δέκτη. Δέχεται οποιαδήποτε άποψη διαβάσει στο διαδίκτυο, χωρίς, δυστυχώς, να διασταυρώνει την άποψη αυτή με άλλες, ακόμη και με τη δική του. Με αποτέλεσμα; Φυσικά να ναρκοθετεί την κριτική του ικανότητα.

Εκπαιδευτικό σύστημα

Η κριτική σκέψη απουσιάζει από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Την υποβιβάζει μέσω της στείρας αποστήθισης, τον παραδοσιακό τρόπο διδασκαλίας. Υπάρχει και κάτι ακόμα που δε συναντάται μέσα στην τάξη: ο διάλογος. Όταν ο δάσκαλος θέτει μια ερώτηση στα παιδιά, οι απαντήσεις που δέχεται πολύ πιθανόν δεν προέρχονται από την κρίση των παιδιών, αλλά ίσως από άλλες πηγές πληροφόρησης. Αυτό διαφαίνεται από την ένδεια αιτιολόγησης της απάντησης. Επίσης, ο τρόπος που εξετάζεται η αντίστοιχη ύλη για κάθε τάξη παραμένει στις πληροφορίες του σχολικού εγχειριδίου και ο δάσκαλος δεν αφήνει περιθώρια στο μαθητή για εμβάθυνση στις απόψεις του. Ποιος μπορεί να είναι ο αντίκτυπος; Η ανολοκλήρωτη παιδεία του ατόμου, φυσικά.

Η κριτική ικανότητα είναι ένα μέσο που οφείλουν να έχουν όλοι οι πολίτες, ώστε να μην «πέφτουν» θύματα εκμετάλλευσης. Στο πεδίο της εκπαίδευσης θα ήταν αξιοσημείωτο και αποτελεσματικό εάν ο διδάσκων υπερπηδούσε τη γνωστή και πατροπαράδοτη νοοτροπία, και να παραδίδει το μάθημα με επιμελημένη μέθοδο, που να προσελκύει το ενδιαφέρον του μαθητή και να τον παρασέρνει, ώστε να μετέχει στο μάθημα χρησιμοποιώντας και υποστηρίζοντας τις απόψεις του. Τα παιδιά πρέπει να διδάσκονται πώς να σκέφτονται και όχι τι να σκέφτονται (Margaret Mead).

Η έλλειψη κριτικής σκέψης έχει ως απότοκο τη δυσκολία να δομηθεί μια συζήτηση, οποιουδήποτε θέματος. Το παιδί αποφοιτώντας από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση θα κληθεί να πει τη γνώμη του σχετικά με κάποιο επίκαιρο θέμα. Αναμενόμενο είναι να βρεθεί σε αμηχανία, διότι είχε συνηθίσει να είναι ένας παθητικός δέκτης, να δέχεται απόψεις και όχι να παρουσιάζει τη δική του.

Με βάση όλα τα παραπάνω, καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως η κριτική αποτελεί ίσως και το πιο σημαντικό όπλο για να αισθάνεται ένα άτομο ελεύθερο και όχι εγκλωβισμένο από ποικίλες πηγές πληροφόρησης. Μέσα από την κριτική ικανότητα ο άνθρωπος είναι σε θέση να δει από τη δική του οπτική γωνία τα γεγονότα της επικαιρότητας και να εκφράσει τη θέση του, όποια κι αν είναι αυτή. Μόνο έτσι θα δηλώσει την παρουσία του (Cogito ergo sum: Σκέφτομαι άρα υπάρχω, όπως είπε και ο Descartes).

Μαρία Ρέκλου, 

Φοιτήτρια του τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ.

Πηγή: Έκθεση Β’ Λυκείου